Webinar: akkerbouwer in een veranderend klimaat

Hoe kun je als akkerbouwer inspelen op een veranderend klimaat? Dat is het thema van een speciaal webinar erover op 2 december. Het webinar is akkerbouw-breed, maar vooral ingestoken op de aardappelteelt. Wijnand Sukkel (WUR) en Andries Middag (VAVI) geven alvast een vooruitblik. ‘Bekort het groeiseizoen.’ En: ‘moeten we de maximale opbrengst belonen of de optimale productie?’

Voor Wijnand Sukkel is het geen vraag meer: ja, er is klimaatverandering. De laatste twee jaren waren er een goed voorbeeld van. 2023 begon nat en eindigde ook nat waardoor aardappels veel structuurschade opliepen en soms helemaal niet kon worden geoogst. Het voorjaar van 2024 was extreem nat en door het regelmatig natte weer was de phythopthoradruk erg hoog. De zomer was wel weer normaal en ook een goed najaar. Ook dat hoort bij klimaatverandering: er is geen peil op te trekken.

Gevolgen

De weersomstandigheden zorgden voor een keur aan problemen bij de aardappeltelers. Doordat er soms geen oogst was (2023) hadden de telers te maken met opslag (2024), en door de vele regen moesten de boeren met zwaar materieel de akkers op, hetgeen voor bodemverdichting zorgt. Sukkel: ‘Dat is sowieso een vergeten probleem in Nederland: verdichting. Hierdoor neemt de opbrengst per hectare af. Water kan bij een dichte bodem ook niet infiltreren in de grond.’

Met name in 2023 kwam ook de verwerkende keten in de problemen. Door de late oogst konden boeren de keten niet of mondjesmaat bevoorraden. Sukkel: ‘Er ontstonden problemen in de leveringszekerheid. Soms is leveringszekerheid belangrijker dan een topopbrengst.’ Met name late rassen als Fontana en Agria kwamen in 2023 in de problemen. Het brengt Sukkel tot één van zijn aanbevelingen die hij ook in het webinar zal doen: ‘Ga kijken of we het groeiseizoen kunnen verkorten met sneller groeiende rassen. Zo heb je minder last van weerextremen en komt de keten niet in de problemen. Hoe later, hoe meer risico. Oogst je laat, komt ook de groenbemester niet of minder tot zijn recht.’

Meer oplossingen

Andere adviezen van Sukkel voor minder klimaatafhankelijk zijn, zijn: niet ploegen door de voor en vermijd zware machines (bodemverdichting). Overweeg machines met rupsbanden en kijk ook of je geen bunkerrooier op de kopakker kunt plaatsen zodat er minder materieel op het veld is (minder verdichting). Maak daarbij gebruik van controlled traffic (vaste rijpaden). Sukkel: ‘Bij de Boerderij van de Toekomst hebben we gemerkt dat dat echt scheelt in opbrengst. Random traffic kost opbrengst.’ Zorg ook voor goede drainage en rijd met een lage bandendruk (1 bar) of een bandenwisseldruksysteem.

VAVI

Sukkel denkt dat alleen de keten (veredelaars, telers en verwerkende industrie) samen die klimaattransitie voor de akkerbouw kan bewerkstelligen. Hij vindt er een medestander in bij Andries Middag, directeur van de Vereniging Voor de Aardappelverwerkende Industrie (VAVI). Ook hij denkt in de keten. Middag is grosso modo positief over de toekomst van de aardappelteelt in Nederland, ondanks klimaatverandering. Ja, de risico’s voor telers en verwerkers worden groter, maar klimaatverandering is niet alleen negatief volgens Middag. ‘Het groeiseizoen wordt er bijvoorbeeld langer door en we kunnen daardoor meer nutriënten benutten/vastleggen, stikstof vasthouden en CO2 afvangen.’ Een korter teelseizoen zoals Sukkel voorstelt, snapt de VAVI voorman, maar met bovenstaande voorbeelden maakt hij duidelijk dat een langer seizoen ook weer voordelen heeft. Middag: ‘Het is één grote legpuzzel.’

Veel knoppen

Want er zijn veel knoppen om aan te draaien, blikt Middag vooruit op het webinar. Water komt minder beschikbaar en concurreert met andere economische sectoren. ‘Iets dat we met druppelirrigatie op kunnen lossen.’ Slechte weersomstandigheden zijn slecht voor het gewas, maar vaak weer goed voor ziekten als phytophtora. Daar staat weer tegenover dat je bij lange droogte weer minder gewasbescherming nodig hebt. Middag: ‘Overall denk ik dat de risico’s voor de boer (en dus ook voor de keten) groter worden door klimaatverandering. Met veredeling en nieuwe rassen kunnen we een deel van die uitdaging oplossen (rassen die minder watergevoelig zijn bijvoorbeeld). Maar ook in de contractsfeer (boer-verwerker) kunnen we iets doen. Een boer is niet verplicht aardappels te telen, die heeft veel vrijheid. Kan doen wat hij wil. Maar onder druk van klimaat neemt de boer misschien wel te veel risico’s en daar heeft de hele keten last van. Ik ben in het webinar wel benieuwd wat kijkers en panelleden vinden van de stelling: moeten we een maximale productie belonen of een optimale productie. Was het vroeger: het komt wel goed met de oogst, nu is het risico door klimaatverandering echt groter. Hoe gaan we dat samen in de keten oplossen, vind ik een boeiende vraag, waarbij we ook moeten kijken naar het benutten van mineralen in de bodem en zaken als rust- en vanggewassen. We hebben te maken met veel factoren waarbij extremen steeds extremer worden.’

Tijd niet onze vriend

De belangrijkste oproep die webinar-host Pieter de Wolf (WUR/Boerderij van de Toekomst ) zal doen, is volgende: ‘Oogstzekerheid (boerenperspectief) en leveringszekerheid (afnemersperspectief) zijn twee kanten van dezelfde medaille. Er ligt een groot gezamenlijk belang van telers en afnemers, maar tegelijk staat de oogstzekerheid onder druk, onder andere door de teelt van late en vatbare rassen. De afgelopen paar jaar hebben we gezien dat een hoge ziektedruk zonder effectieve middelen leidt tot serieuze opbrengstverliezen, en dat het groeiseizoen korter wordt door klimaatverandering. Daarnaast bedreigt de waterkwaliteitsproblematiek ook de teelt van aardappelen en verse groenten in een aantal regio’s wat ook grote gevolgen heeft voor afnemers (mogelijk teelverboden). Het kan ook anders, onder andere door mechanisatie die de bodemstructuur spaart (zie Boerder van de Toekomst in Lelystad) en door andere rassen (robuust tegen phytophthora, eerder oogstbaar en goed bewaarbaar). Die ontwikkelingen gaan nu te langzaam, iedereen kijkt argwanend en blijft in de tussentijd vasthouden aan een strategie die nu al niet vol te houden is. Onderken de uitdagingen en ga met elkaar aan de slag. De tijd van afwachten, lobbyen en hopen dat het meevalt ligt wel achter ons, en de tijd is niet onze vriend.’