Kijk naar lange termijn om echt te besparen op stroomkosten
Energieprijzen zijn spectaculair gestegen en de mogelijkheden om daarop in de bewaarschuur te reageren zijn beperkt. Er kan wel wat, maar wie echt de elektriciteitsrekening wil drukken, moet naar de inkoopkant kijken.
Hoe pas je je bewaarregime voor aardappelen, uien of peen aan als stroomprijzen plotseling enkele keren over de kop gaan? Valt in de bewaring te bezuinigen op het elektriciteitsverbruik? Aan welke knoppen moet je dan als teler draaien?
Antwoord: Voor wie er al scherp bovenop zat, verandert er financieel wel een hoop, maar grosso modo niets in de aanpak. Dure stroom of niet. Het allerbelangrijkst blijft de strategie om met scherp ventileren en koelen de oogst tot aan afleveren zodanig te bewaren dat kwaliteits- en gewichtsverliezen tot een minimum beperkt blijven.
Adviezen zijn niet anders dan anders
In de verste verte is er geen sprake van dat bezuinigen op elektriciteit zoveel zou kunnen opleveren dat dit een verlies aan kilo’s of kwaliteit zou compenseren, vertelt van Arjan van Hassel van bewaarspecialist Tolsma-Grisnich in Emmeloord. “Ons verhaal daarin is niet anders geworden dan we al sinds jaar en dag roepen. Ventileer niet te veel, het kost je bij met name aardappelen kilo’s door te veel vochtverlies. Dit advies is nu niet ineens anders geworden.”
Van Hassel voelt zich inmiddels wel minder een ‘roepende in de woestijn’ dan in de afgelopen jaren. “Dit najaar landt de boodschap wel beter; we krijgen er nu veel vragen van telers over. Waarbij ook wel een rol speelt dat er de afgelopen jaren veel meer systemen met mechanische koeling bij zijn gekomen, wat de stijging van de stroomprijzen klemmender maakt. Maar ook hier geldt: je gaat niet iets minder koelen om maar wat energie te besparen.”
Inkoop
Wie wel echt het verschil wil maken als het gaat om zijn elektriciteitsrekening, moet naar de inkoopkant kijken. Door de nog steeds toenemende opwekking van wind- en zonne-energie is er een onbalans op de elektriciteitsmarkt ontstaan. Het ene moment kan het aanbod de vraag niet bijbenen, het andere moment wordt er meer geproduceerd dan er vraag is. Dat betekent dat je op het ene moment de hoofdprijs zou moeten betalen, terwijl op andere momenten je geld toe krijgt. Bij wijze van spreken kan het dan slim zijn om in de zomer gedurende pieken in het aanbod in een lege bewaarschuur zowel ventilatie als mechanische koeling maximaal aan te zetten. Daartegenover is het bij ventileren juist in de piekuren verstandig de ventilatie een paar uur stil te zetten. Een rol daarbij speelt het type aansluiting (grootverbruik of kleinverbruik) en wat voor contract er is met de leverancier.
Piekprijzen ontwijken
Zo opereren op de energiemarkt kan in verschillende gradaties. Akkerbouwer Bart van Loon in Slootdorp (N.-H.), deelnemer aan het project Nationale Proeftuin Precisielandbouw (NPPL), vertelt dat minder ventileren op zich geen optie is, maar dat hij wel de ventilatoren op bepaalde momenten van de dag stilzet vanwege de dan geldende piekprijzen. “We hebben een vrije prijzen-contract Nieuwe Stroom. Dit bedrijf koopt stroom in op de APX (een beurs waar energie verhandeld wordt. De beurs is opgericht om de liberalisering van de energiemarkt te ondersteunen, red.). Als je kijkt naar het verloop van de prijzen over de dag, dan zie je dat de grafieken alle dagen anders zijn. Maar ook dat er ’s ochtends en ’s avonds wel pieken zitten en altijd rond dezelfde tijd. Ons verbruik wordt per uur verrekend en zo kunnen we de pieken ontwijken.”
In de bewaarcomputer van de uiencel kon Van Loon al tijden invoeren om uit te schakelen. “Voor de mechanische koeling van peen hebben we er nu ook tijdklokken tussen laten zetten. De bewaring is geblokt tussen ’s ochtends 06:00-09:00 uur en ’s avonds tussen 18:00 en 21:00 uur. Twee keer drie uur per etmaal stoppen met ventileren en koelen lijkt tot nu toe goed te gaan. Mocht een bewaarcel de ingestelde waardes voor temperatuur of vocht niet halen, dan moeten we de periode verkorten naar 2,5 of 2 uur. De kwaliteit van het product bij ons gaat altijd vóór de besparing.”
Op een grafiekje van 27 oktober laat Van Loon zien dat op die dag de prijzen per kilowattuur in de afgeblokte uren pieken op 19 en 17 cent lagen. Vlak voor en vlak na de geblokte uren is de prijs 13 cent per kWh. Het laagste niveau die 27 oktober was 8 cent. “Het prijsniveau is gelukkig al veel lager dan een maand geleden.”
Handelen op stroommarkt
Tot zover het redelijk eenvoudige stuk. Het kan ook complexer en lucratiever. Voor (akkerbouw)bedrijven met zowel een grote energiebehoefte als een grote energieproductie uit zon of wind zijn de mogelijkheden groter om van de onbalans op de elektriciteitsmarkt te profiteren. “Voor bedrijven met een flexibele productie en consumptie vanaf zo’n 200 kiloWatt heeft het zin om te gaan handelen op basis van de onbalans op de stroommarkt”, vertelt Rob van Leeuwen. Hij is directeur van PetaWatts dat via een energiemanagementsysteem voor klanten bemiddelt in de in- en verkoop van elektriciteit. Onder die 200 kiloWatt flexibel vermogen gaat relatief te veel van de winst op aan Van Leeuwens honorarium en het energiemanagementsysteem dat op een bedrijf wordt geïnstalleerd.
“Ten opzichte van andere regelmarkten voor elektriciteit is de onbalansmarkt voor de bedrijven met flexibel vermogen, zoals agrarische bedrijven het meest interessant en het makkelijkst toegankelijk”, vertelt Van Leeuwen. Hij beschrijft twee situaties, één waarbij sprake is van stroomtekort op het net, één waarbij sprake is van een overschot op het net. Uitgangspunt is dat op het elektriciteitsnet vraag en aanbod van elektriciteit voortdurend veranderen en daarmee ook de prijs. Die wordt per kwartier vastgesteld. Afnemers die bij een groot aanbod bereid zijn meer af te nemen, helpen daarmee netbeheerder Tennet het overschot op te heffen en worden daarvoor beloond. Andersom wordt extra aanbod beloond in situaties van tekorten op het net.
Flexibel aanbod
Akkerbouwbedrijven die alle daken vol hebben liggen met zonnepanelen en tegelijk een flinke energiebehoefte hebben voor koeling en ventilatie, kunnen dus tegen betaling aanbieden om meer of minder stroom te leveren of meer of minder stroom af te nemen. De hoeveelheid en de prijs mag de deelnemer binnen grenzen zelf bepalen. Per kwartier wordt de prijs bepaald; bij een stroomtekort bepaalt de duurste minuut van het kwartier de prijs, en bij een stroomoverschot op het net, de goedkoopste minuut. Zo kan een kwartier soms wel 90 cent per kWh opleveren voor extra productie en soms – 75 cent voor extra consumptie.
Bij dit systeem dat Van Leeuwens PetaWatts en andere bedrijven aanbieden, kunnen bedrijven met flexibel aanbod en behoefte geld verdienen. Bij het genoemde flexibel vermogen van 200 kiloWatt gaat het om enkele duizenden euro’s extra per jaar. Naarmate dat systeem van vereffening of saldering verder wordt uitgekleed, wordt opereren op de onbalansmarkt voor elektriciteit interessanter.
Slim opereren
Energiemanager Van Leeuwen benadrukt dat hij met zijn energiemanagementsysteem en adviezen naast het boerenbedrijf blijft staan. “Ik zit niet in de bewaarcomputer. De verantwoordelijkheid voor wat een akkerbouwer in de schuur heeft liggen en hoe die daar mee omgaat, blijft bij hem. De teler bepaalt of voor koelen of ventileren intervallen van 4 uur mogen. Of om voor een bepaalde periode niet te schakelen. Ik heb drie klanten die door slim opereren op de stroommarkt gratis koelen zonder concessies te doen aan de kwaliteit. Als de koeling vol zit en er moet nog twee tot zes uur per dag gekoeld worden om de producten op temperatuur te houden, nemen wij de laagste prijs-uren op de dagmarkt en onbalansmarkt en komen we gemiddeld uit op € 0 per kWh uit voor de koeling.”
Onbalans energiemarkt
Vraag is nu hoe groot de kans is dat opereren op de onbalansmarkt schraler wordt naarmate meer bedrijven er actief op worden. Van Leeuwen is daar niet bang voor. “Het snel groeiende aanbod van wind- en zonne-energie maakt de onbalans op de elektriciteitsmarkt eerder groter dan kleiner. “Vroeger met alleen centrales schakelde men volgens voorspelbare verbruikspatronen over de dag bij en af. Wind en zon laten zich minder voorspellen; oplossingen om die onbalans blijven hard nodig. Zie het zo: door te opereren op de energiemarkt kunnen bedrijven én geld verdienen én een belangrijke rol spelen in de energietransitie, in de vergroening van de elektriciteit.”
Hier en daar is de directe pijn wel wat te verzachten
Zijn er dan helemaal geen mogelijkheden om echt bij de bewaring te besparen op energiekosten? Toch wel. Met behoud van een optimaal bewaarregime zijn er in de marge wel wat mogelijkheden om de pijn van een hoge energieprijs wat te verzachten. Al blijft het ‘klein bier’ als je het afzet tegen de spectaculair gestegen energieprijzen.
- Aardappelen opslaan bij een buurman die nog een energiecontract met lage prijs heeft én zijn schuur niet vol heeft. Dat kan een gedeeld voordeel opleveren.
- Bij uien soms wat eerder stoppen met drogen, zeker in een jaar als dit met een mooie oogst. Doordat het bij uien niet zoveel uitmaakt wat langer door te gaan, werd bij goedkope energie niet altijd zo nauw gekeken op een weekje meer of minder blazen.
- Peen wat langer in de grond laten zitten tot de buitentemperaturen wat dalen. Dan hoeft na het inschuren alvast minder (mechanisch) te worden gekoeld. Al moeten de mogelijkheden van later rooien ook weer niet overschat worden, vertelt Bart van Loon. “Voor de peen hadden we in het verleden en nog steeds het streven om te oogsten met een grondtemperatuur van 10 graden of lager. Dit jaar is dat wat lastiger. Als we in november pas zouden beginnen met de oogst wordt het oogstrisico groter. Ook de nachtvorstkansen kunnen toenemen, al ziet dat er nu nog niet naar uit.”
- Nieuwe ventilatoren. Niet iedere ventilator is (nog) even efficiënt als gevolg van corrosie of aangekoekt stof op de bladen, al valt het met dat aangekoekte wel mee na de poetsbeurt wegens het verbod op Chloor-IPC. Bovendien is veel gebeurd op het gebied van hoog-rendement ventilatoren met nieuwe motortypes, met variabele bladen, regelbaar toerental enzovoorts. Overigens gaat hier de kost voor de baat.
- Iets voor de nog langere termijn: een aardappelras dat veel ventilatie vraagt, inruilen voor een ras dat met wat minder toe kan. Akkerbouwer en WUR-onderzoeker Koen van Boheemen is dit jaar begonnen te meten wat aan het eind van de rit (mei/juni) de meest rendabele fritesaardappel is, de bewaarkritische Agria of de wat minder gevoelige Innovator (zie kader ‘Kijken naar verschillen in ventilatiebehoefte van rassen’).
- Vragen of de afnemer niet een potje heeft of een ad-hocregeling kan bedenken om met name de lange bewaarders wat tegemoet te komen. Maar eerlijk gezegd is dat meer een punt voor de contractonderhandelingen voor oogst 2023.
- Voor wat betreft gasverbruik voor drogen is propaangas momenteel een aantrekkelijk alternatief voor het enorm in prijs gestegen aardgas. Propaan is een stuk goedkoper. Het is een ’bijproduct’ van de winning van zowel aardgas, als het raffineren van aardolie. Leveranciers van propaan signaleren een flink toegenomen belangstelling.
‘Kijken naar verschillen in ventilatiebehoefte van rassen’
Koen van Boheemen: “Kijken naar hoe de ventilatiekosten van Agria en Innovator zich tot elkaar verhouden.” – Foto: Jan Willem Schouten
Koen van Boheemen is mede-eigenaar van het akkerbouwbedrijf Van Boheemen Agro in Nagele (Fl.). Daarnaast is hij onderzoeker agrosysteemkunde bij Wageningen Plant Research en betrokken bij de Nationale Proeftuin Precisielandbouw (NPPL).
Van Boheemen vindt ook dat het voor de akkerbouwer lastig is om direct een flinke besparing te realiseren om bij de bewaring het kosteneffect van de enorme stijging van de energieprijzen wat te temperen. “Wat moet voor een goed eindproduct, dat moet. Het is net als bij gewasbescherming, altijd zoek je naar een zo efficiënt mogelijke inzet van middelen, maar de prijs ervan is geen extra argument om te minderen. Hooguit om te kijken naar alternatieven. Volgens mij is er voor bewaring geen andere conclusie te trekken dan dat op de korte termijn enkel op wat kleine puntjes te besparen is. Als je iets wil moet je vooral naar de langere termijn kijken.”
Verschillen tussen rassen
De onmogelijkheid om direct in de schuur de energiekosten te drukken laat onverlet dat Boheemen, nu de energiekosten flink stijgen, wel degelijk naar de bewaring kijkt om kosten te drukken. Dit najaar is hij begonnen om per bewaarcel precies bij de houden hoeveel hij ventileert. “Voor alle vijf cellen heb ik de teller op nul gezet. Dan kan ik kijken naar hoe de ventilatiekosten van Agria en Innovator zich tot elkaar verhouden. Agria levert op onze grond wat meer tonnen, maar is lastiger te bewaren. Innovators leveren wat minder tonnen, maar zijn wel makkelijker te bewaren. Dat betekent gemiddeld genomen meer draaien in Agria, zeker als ze natter binnenkomen. Met de huidige energieprijzen is het interessant om de twee rassen eens kritisch te vergelijken en te zien wat er per saldo overblijft.”
Van Boheemen Agro heeft 2.400 ton opslagcapaciteit, waarvan 700 voor uien, de rest voor consumptieaardappelen. Met uitsluitend ventilatie worden de fritesaardappelen bewaard tot pakweg mei-juni. “Geen mechanische koeling. Gaat goed, we hebben een goed geïsoleerde schuur. Het moet natuurlijk in het voorjaar buiten niet te gauw 30 graden Celsius worden.”
Het bedrijf kan via de huidige jaarrond saldering met een capaciteit van 50 MWh aan eigen zonnepanelen voorzien in de energiebehoefte voor de bewaring. Strikt genomen is het met die saldering niet acuut nodig om maatregelen te nemen, beseft van Boheemen. “We hoeven nu weinig of niets bij te kopen, maar duidelijk is ook dat de salderingsregeling zoals die nu is, binnen afzienbare tijd gaat verdwijnen. Dus reden genoeg om nu al te kijken naar de bewaarkosten van de verschillende aardappelrassen.
Langere termijn
”Voor de langere termijn vindt Van Boheemen voor individuele bedrijven ook buffering van elektriciteit in de vorm van waterstof of in een grote accu interessant. Hier ben ik enorm enthousiast over en ik zou het liefst morgen beginnen. Ik denk dat de agrarische sector een mooie rol kan spelen in het stabiliseren van het stroomnet. Iets wat steeds belangrijker wordt naar mate er meer zonnepanelen en windmolens komen. Op de meeste bedrijven is wel plaats voor een batterij en/of waterstofinstallatie en opslag. Door bij veel aanbod van elektriciteit deze op te slaan op een plek waar het later weer nodig is ontstaat een win-winsituatie.”
‘Besparing op elektriciteit gaat al gauw ten koste van kwaliteit’
Walter Kempenaar: “Het is eigenlijk zo goed als onmogelijk, om de gestegen energieprijzen te compenseren door minder te verbruiken.” – Foto: Koos Groenewold
“Het is niet eenvoudig, eigenlijk zo goed als onmogelijk, om de gestegen energieprijzen te compenseren door minder te verbruiken”, vertelt akkerbouwer Walter Kempenaar. “In een woning kun je de thermostaat simpel een paar graden lager zetten en dat levert dan direct voordeel op. Ten koste van wat comfort misschien, maar ook niet meer dan dat. Bij aardappelen, uien of peen heb je je systemen gewoon nodig om je product goed te houden. Het (oogst)seizoen en omstandigheden bepalen hoeveel energie er nodig is om de producten te bewaren. Of juist niet, er zijn amper mogelijkheden. Nou ja, voor uien zou je kunnen zeggen dat daar het droogproces wel korter kan. Daar werd in het verleden, om het zekere voor het onzekere te nemen, tot wel zes weken geblazen in de wetenschap dat de uien dan zeker droog zijn. Bij de uien kan het wel wat strakker nu de energie zo duur is, mits er geen kwaliteitsproblemen als fusarium of bacterierot zijn. ”“Waar je wat zou kunnen, is bij de oogst van peen, die wil je na het inschuren zo gauw mogelijk naar 0 tot 1 graden Celsius hebben. Wil je die nu binnen brengen met 15 graden of de oogst wat uitstellen tot het kouder is en je minder mechanisch hoeft in te koelen. Dat scheelt”, zegt Kempenaar. Om er meteen aan toe te voegen dat de aanpak van een wat uitgestelde oogst momenteel meer ingegeven is door de beperkte koelcapaciteit om te koelen wat al geoogst is, dan door de wens om stroom te besparen.
Bewaarkosten
De bewaring van 1.300 ton aardappelen, 2.000 ton uien (waarvan 1.000 ton voor derden) en 350 ton peen leverde maatschap Kempenaar de afgelopen jaren een stroomverbruik op van, omgerekend naar euro’s, om en nabij € 20.000 per kalenderjaar. Op zich is de start van het bewaarseizoen 2022-’23 niet verkeerd door de goede oogstomstandigheden, afgezien dan van de temperatuur waarmee de peen uit de grond komt.
Feitelijk wordt het elektriciteitsverbruik goeddeels gedekt door de opbrengst uit zonnepanelen, waardoor per saldo de rekening dicht bij nul uitkomt. “Maar let op”, benadrukt Kempenaar “Vergeet niet dat we daarvoor wel eerst hebben geïnvesteerd, inclusief bekabeling en aansluiting praat je toch wel over ruim een ton, € 120.000.”
Onzekere factor hierin is hoelang de huidige vereveningsregeling blijft bestaan. “We produceren vooral elektriciteit als we die niet nodig hebben, minder verevening betekent minder rendement van de zonnepanelen.”
Door op “Plaats reactie” te klikken ga ik akkoord met
de gebruikersvoorwaarden en de Privacy Policy.